محراب محل پرستش و نیایش و خانه مهر است. به همین دلیل برای تزیین آن از گچبری های زیبایی استفاده می شود.

گچبری هایی که تداعی کننده ی جایگاه مقدس محراب است.نخستین محراب ها متعلق به آیین مهر هستند که به صورت نیم گنبدی ساخته می شدند ودر دوطرف آن نماد های طلوع وغروب قرار داشت.

گچبری و معماری محراب

محراب رو به قبله و اغلب در ضلع جنوبی مساجد ساخته می شود و دارای دو قسمت افقی و عمودی است.ساختمان آن معمولا با خالی نمودن فضایی مستطیل شکل از دیوار وگود کردن قسمتی از زمین در پای دیوار ایجاد می شود.

در واقع شکل کلی آن به صورت تاق نمایی فررورفته در دیوار قبله مساجد و در میان آن قوسی نیزه دار تعبیه می شود، و سپس به بهترین نوع، تزیین گچبری می گردد.

در واقع محراب ها نوعی از عناصر معماری و گچبری مساجد هستند که به بهترین و زیباترین شکل مزین گشته و با نقوش مختلف هندسی،گیاهی و آیاتی از قرآن به عنوان کتیبه در میان آنها آرایش گچبری شده اند.

هنگامی که محراب به عنوان یک نماد عبادت ابداع شد ،موفقیت قابل ملاحظه ای یافته وتوجه همگان را به خود جلب نمود.

محراب ها در ابتدا فرم های ساده ای بودند و به مرور زمان ظهور یافتند،با این وجود همه محراب ها دارای خصوصیات مشابهی همانند پهنا،سطوح مقعر وگنبدی شکل و تورفتگی میان دیوار هستند.

تقسیم بندی تزیینات محراب ها

محراب ها دارای تزیینات گوناگونی هستندبه گونه ای که هنر گچبری و کاشی کاری در محراب ها به بهترین وجه پدیدار گشته است وحراب مزین ترین قسمت مسجد شده وتزیینات آن در تمامی قسمت های دیواری که آن را در برمی گیرد گسترش یافته است.محراب ها را بر اساس تزیینات آنها به پنج گروه تقسیم می کنیم:

محراب های گچبری

ساخت محراب های گچبری تقریبا از قرن دوم هجری آغاز وتا حمله مغول وبعد ازآن نیز همچنان روند ساخت آنها ادامه پیدا کرد. نمونه های آن رزا می توان درمحراب های گچبری مساجد بسطام، مرند و ساوه نام برد.

محراب های چوبی

یک نمونه از محراب های چوبی از سال 477هجری باقی مانده ونمونه دیگری وجود ندارد.علت عدم استفاده از چوب ناسازگاری آن با آب وهواست.

محراب های آجری

از اواخر قرن پنجم تا اواس قرن ششم ساخته شده اندواز نمونه های آن میتوان محراب مسجد زواره را نام برد

محراب های کاشی

از مشهور ترین محراب های کاشی سه محراب در آرامگاه حضرت رضا (ع) در مشهد می باشد. از نخستین کاشی کاری های محراب می توان محراب مسجد میدان کاشان و همچنین محراب امام زاده یحیی در ورامین وکاشی موزاییک مسجد جامع اصفهان و یزد را نام برد.

محراب های سنگی

در دوره های ایلخانی، تیموری وصفوی از سنگ در محراب سازی استفاده می شد.گاهی از سنگ های یک تکه برای ساخت محراب استفاده می کردندوگاهی نیز محراب ها را با کنار هم گذاردن قطعات کوچک سنگ کنار هم شکل می گرفت.به علت سختی کاربر روی سنگ تعددمحراب های سنگی کمتر از محراب های گچبری وکاشی کاری است.

به طور کلی در گذشته کاربرد محراب های گچبری از محراب های دیگر بیشتر بوده وآن نیز به دلیل شکل گیری گچ و تزیینات متنوعی که استادان گچبری به زیبایی برروی گچ ایجاد می کردند و زیبایی دلپذیری را به مساجد ایران می بخشیدند.